Rodzina. Ten typ tak ma! A jaki jest twój dom?

Czy wiecie, że wystarczy prosty test, by przekonać się, w jakiej rodzinie zostaliście wychowani? Taka wiedza może wyjaśnić wiele trudności, z którymi borykacie się dziś we własnych domach i ułatwić rozwiązanie problemów. 

Poniższa klasyfikacja opiera się na koncepcji Dawida H. Olsona, który badając rodziny, wziął pod uwagę m.in. charakter ról pełnionych przez poszczególne osoby w rodzinie, sposoby dyscyplinowania dzieci i rozwiązywania konfliktów, a także to, jak rodzina przystosowuje się do zmian pojawiających się wraz z różnorodnymi sytuacjami.

1. Czy w waszej rodzinie dominowało autorytarne przywództwo z elementami demokratyczności?
2. Czy główne decyzje należały do rodziców lub jednego z nich, przy możliwości włączania się do negocjacji innych osób w rodzinie, np. dzieci?
3. Czy podczas podejmowania decyzji przeważały autorytarne nakazy, choć czasem możliwa była demokratyczna dyskusja rodzinna?
4. Czy podział ról w waszych rodzinach był tradycyjny, a pomiędzy rodzicami i dziećmi istniały wyraźne granice pokoleniowe?
5. Czy bliskość rodziców z dziećmi była umiarkowana?
6. Czy był to dom z określonym porządkiem i jasno określonymi konsekwencjami w przypadku naruszenia tych reguł?

Jeśli bliski jest wam taki model, to znaczy, że wychowywaliście się w tzw. ustrukturalizowanym typie rodziny. 

A może bardziej znajomy jest wam poniższy schemat?

1. Czy w waszej rodzinie panował demokratyczny styl życia zarówno w podziałach ról, jak i w ustalaniu reguł, w wychowaniu dzieci i w rozwiązywaniu problemów?
2. Czy międzypokoleniowe granice były jasne, ale ujawniała się też między wami duża bliskość?
3. Czy przywództwo w domu opierane było na rodzicach, ale w różne negocjacje włączane były również dzieci?
4. Czy reguły życia rodzinnego były wprowadzane i modyfikowane elastycznie w zależności od sytuacji?
5. Czy podczas dyscyplinowania rodzice wykazywali dużo zrozumienia i byli otwarci na negocjowanie konsekwencji?
6. Czy w podejmowaniu decyzji dotyczących spraw rodzinnych brane były pod uwagę potrzeby wszystkich jej członków i wzajemna zgoda na różne działania?

Jeśli na powyższe pytania odpowiedzieliście „tak”, to znaczy, że wasza rodzina była tzw. rodziną elastyczną.

Oba typy rodzin – ustrukturalizowana oraz elastyczna – należą do grupy rodzin funkcjonujących prawidłowo, czyli takich, w których jest zachowana pewna równowaga, a jednocześnie jej członkowie mają zdolność w dostosowywaniu się do różnych zmian i w radzeniu sobie z nimi. Oczywiście im bliżej wysokiej, ale nie skrajnie wysokiej elastyczności dotyczącej ról, reguł i radzenia sobie z konfliktowymi sytuacjami, tym lepiej. Osoby pochodzące z takich rodzin charakteryzują się większą otwartością, ugodowością i sumiennością. Mają wyższy poziom samooceny i inteligencji emocjonalnej, a także lepiej radzą sobie ze stresem. Opierają swoje związki na wysokim poziomie więzi oraz miłości i są zdolne do budowania satysfakcjonujących związków.

Teraz kolejny typ rodziny!

1. Czy w waszym domu rolę przywódczą o wyraźnym charakterze autorytarnym pełnili rodzice lub jeden z nich?
2. Czy wszystkie role w rodzinie były sztywne i zwykle stereotypowe?
3. Czy wychowanie dzieci i dyscyplinowanie wszystkich członków rodziny było oparte na silnym kontrolowaniu ich przez tzw. przywódcę rodziny?
4. Czy w waszym domu obowiązywały narzucane przez dorosłych sztywne, niezmienne i rygorystyczne zasady oraz podobnie surowe konsekwencje?
5. Czy rodzice okazywali dzieciom niewiele bliskości i stawiali ostre i sztywne granice międzypokoleniowe?
6. Czy rodzice nie byli wyrozumiali wobec dzieci, gdy te doświadczały jakichś porażek?

Powyższymi cechami charakteryzuje się rodzina sztywna ze skrajnie niskim poziom nasilenia elastyczności. Konsekwencje wychowywania się w takich domach są w dużym stopniu negatywne i długotrwałe. Z moich badań wynika, że osoby pochodzące z rodzin sztywnych są mało ugodowe, co oznacza, że mają negatywne nastawienie do innych ludzi, są bardziej niż inne nastawione antagonistycznie i egoistycznie, mają trudności z zaufaniem innym, skłonność do stosowania przemocy i przekraczania granic innych osób. Żyją też z przekonaniem, że nie są lubiane i kochane. Nie potrafią kontrolować emocji i otworzyć się na wsparcie innych. Ich więź małżeńska, miłość, jakość komunikacji, wsparcie i zaangażowanie oraz zadowolenie z jakości własnego małżeństwa są zdecydowanie niższe niż u tych, którzy wychowywani byli w rodzinach o elastyczności zrównoważonej. Dom o sztywnej adaptacyjności do zmian i potrzeb różnych jej członków zdecydowanie bardziej utrudnia budowanie w dorosłości ról małżeńskich mężczyznom niż kobietom. 

Na przeciwległym końcu jest jeszcze jeden typ rodziny.

1. Czy w waszej rodzinie rola przywódcza była słabo zaznaczona?
2. Czy w waszym domu nie było jasno określonych ról, często były one zmieniane, a w relacjach zatarły się granice pokoleniowe?
3. Czy rodzice byli tak blisko z dziećmi, że zagubiły się role związane z byciem rodzicami?
4. Czy wasi rodzice nie byli konsekwentni, nie określali jasnych reguł, a gdy wprowadzali jakieś zasady często je zmieniali?
5. Czy funkcjonowaliście w domach, w których z jednej strony bliskość członków rodziny wskazywała pozornie na dobre relacje, a z drugiej – nie mieliście jednak poczucia bezpieczeństwa?
6. Czy atmosfera w waszym domu była przyjazna, ale bardzo nieprzewidywalna?
7. Czy dzieci mogły robić, co chciały, a wiele tych zachowań rodzice przyjmowali z wyrozumiałością?
8. Czy zdarzały się trudności wychowawcze i problemy rozwojowe dzieci?

Tak wygląda codzienne życie w tzw. rodzinach chaotycznych o bardzo wysokim, skrajnym poziomie elastyczności. Co może się wydarzyć, gdy dzieci pochodzące z takich domów, będą chciały żyć na własny rachunek? Chaotyczność w rodzinach, z których pochodzą, odzwierciedla się we właściwościach ich osobowości. Tacy dorośli charakteryzują się wysokim poziomem neurotyczności i introwersji, a niższym ugodowości i sumienności. Mają problemy z niską samooceną i rozwojem inteligencji emocjonalnej niezbędnej w radzeniu sobie z trudnościami. Gorzej radzą sobie z budowaniem w swoim związku małżeńskim więzi, z obdarzaniem i przyjmowaniem miłości, z wzajemnym wsparciem i zaangażowaniem w rozwój uczucia. W swych relacjach ze współmałżonkami przejawiają wobec siebie agresję werbalną i fizyczną i często są bardziej ze związku niezadowoleni, a wręcz rozczarowani nim. Te odczucia mogą prowadzić wielu z nich do rozwiązania małżeństwa lub budowanego związku. 

Jeśli po przeczytaniu tego artykułu wnioskujecie, że wzrastaliście w rodzinach o skrajnie niskiej lub skrajnie wysokiej elastyczności i negatywne skutki tego widzicie w obecnych waszych relacjach partnerskich i małżeńskich pozwólcie sobie najpierw na zaakceptowanie i zrozumienie tego faktu, a następnie rozpocznijcie proces uczenia się innych sposobów budowania elastyczności w domu – tak, by osiągnąć efekty charakterystyczne dla rodzin o zrównoważonej elastyczności.